Asil boyligimizdan unumli foydalanish haqida

Davlatning boyligi uning tabiiy zahiralaridami yoki sanoati va texnologiyalaridami? Saudiya Arabistoni misolida olsak, ulkan neft konlarida, Isroil misoliga qarasak, zamonaviy texnologiyalar-u fan taraqqiyotida. O'zbekistonda-chi?

O'zbekistonda behisob suyuq va qattiq energiya manbalari ham, temir konlari ham, dunyo talabgor bo'lgan texnologiyalar-u sanoat mahsulotlari ham yo'q. To'g'ri, oltin bor, paxta bor, ozroq gaz bor, radioaktiv metallar ham yo'q emas. Lekin ular butun iqtisodiyotni ko'tarib yuboradigan darajada mo'l-ko'l emas. Unday bo'lsa, bizda nima bor? 
Javob oddiy: xalq bor, 32 millionlik aholi bor. Bizda keragidan ortiq ishchi kuchi mavjud. Davlat tomonidan kuchli rag'batlantirilmasa ham, ularning o'zi  ish izlab chet elga oshiqadi. Hozirda o'zbek migrantlarini Las Vegasdan tortib Vladivostokkacha, Oslodan tortib Sidneygacha uchratish mumkin. Rivojlangan davlatlar qatoriga qo'shilmoqchimizmi, unda o'zimizda yo'g'ini xayol qilmasdan, boridan unumli foydalangan ma'qul emasmi?

Hozirgi yozadigan gaplarim xalqimizni mardikor qilish uchun emas, balki jahon mehnat bozorida chidamli va raqobatdosh bo'lgan malakali kadrlar tayyorlash haqidagi o'y-fikrlar mahsulidir.

1. Oliy ta'limga bo'lgan ehtiyoj bizda 10% atrofida qondiriladi. Qolganiga resurs yetishmaydi. Universitetlarda ortiqcha joy yo'q. Hozir ham ta'lim tizimida muammolar gapirilib, qonun hujjatlari qabul qilinmoqda. Ammo bu hali ilk qadamlar, xolos. Biz ta'lim tizimini tezlashtirishimiz lozim. Bunga o'qitish predmetlarini qisqartirish, ixtisoslikni toraytirish, talabaning o'zida mustaqil tayyorlanish uchun vaqtni ko'proq qoldirish kerak. Shunda universitet binolari doimiy band bo'lib turmaydi. Biz abituriyentlarning kamida 50%ini qamrab oluvchi oliy ta'lim tizimini yaratishimiz zarur. 
2. Universitetlarimizdagi ta'lim standartlarini hozirgi jahon standartlariga o'tkazib qo'ya qolishimiz zarur. Chunki, oliy ma'lumotlilikni bildiruvchi diplom xorijda naf bermasa, bundan nima ma'no? Buning uchun xorijiy universitetlar bilan o'zaro munosabatlarni kuchaytirish, huquqiy asoslarni yaratib borish (shartnomalar tuzish, memorandumlar, o'zaro anglashuv hujjatlarini imzolash orqali), diplomatik aloqalarda ta'lim bilan bog'liq masalalarga alohida urg'u berish kerak bo'ladi. Qisqasini aytganda, universitetlarimizning diplomlari xorijda haqiqiy va huquqiy kuchga ega bo'lsin.
3. Bugungi kunda mehnat resurslariga talabgor davlatlar bilan mehnat migratsiyasiga oid munosabatlarni chuqurlashtirish, bu sohada ikkitomonlama shartnomalar tuzish muhim omillardandir.
Bunday davlatlar Markaziy va Shimoliy Yevropada, Shimoliy Amerikada (Kanada), Arabiston yarim orolida anchagina topiladi.
4. Odamlarimizga hech qursa bir chet tilini o'rgatishimiz kerak. Axir, bir zamonlar Behbudiy 4 til kerakligi haqida gapirgandi. Hozirda ingliz, nemis, arab (hech bo'lmasa, mehnat munosabatlariga oid tushunchalardan boxabar qilish), ispan, koreys, fransuz, rus tillariga alohida ahamiyat berish zarar qilmaydi.
5. Bizning chetga chiqadigan ishchilarimizni professional bilimlar va til bilan qurollantirishimiz ularning tanlovini ko'paytiradi. Ya'ni bugun ko'pchilik shimolga "oqib boradi", chunki viza tartibi yo'q, rus tilidan oz-moz xabardorlik va postkolonial psixologiya mavjud. Rossiya Federatsiyasida norasmiylarini ham hisoblaganimizda 3.5 mln atrofida mehnat muhojirimiz bor. Agarda ular boshqa tillarni ham bilishsa, O'zbekiston va boshqa davlatlar o'rtasida mehnat migratsiyasiga oid huquqiy sharoit mavjud bo'lsa, migrantlarning jahon xaritasidagi harakat yo'nalishi ancha xilma-xil bo'lgan bo'lardi.
Shu bilan birga, bu holat suverenitetimizning mutlaqligi uchun ham katta ahamiyatga ega bo'lardi. Shunda biz "agar Rossiya  o'zbek migrantlarini chiqarib yuborsa yoxud hujjatlashtirishni (patent olishni) atayin qiyinlashtirsa" qabilidagi xavotirdan biroz qutulgan bo'larmidik?

Xulosa o'rnida aytishim kerakki, bu post orqali masalaning bir parchasinigina yorita oldim. Yuqorida yozganlarimni amalga oshirish uchun anchagina vaqt va mehnat, mablag' talab qilinadi. Ammo ichki mehnat bozorimizda talabga yarasha takliflar qila olmayotgan ekanmiz, tashqaridan choralar qidirishimiz maqbuldir.

Bugunning muammosi

Jamiyatimizda inson qadri va uning huquqlariga hurmat muammoligicha qolmoqda. So'nggi voqealar ham buning isboti bo'lib qolmoqda. Samarqanddagi o'ldirilgan chaqaloqlar voqeasini olasizmi, Marg'ilondagi bolalarnimi yoki mamlakatning har burchagida sotilayotgan go'daklarnimi yoxud hech ikkilanmasdan o'zgalarni haqoratlash va hakozolarnimi? Bularning bari yurtimizda inson huquqlari qadriyat darajasida emasligini ko'rsatib qo'ymoqda. Zero, inson huquqlari oliy qadriyat ekanligi Bosh qomusda yaqqol aks ettirilgan. Konstitutsiyadan ko'ra rahbarning gapini ustun qo'yuvchilar mamlakatida bundan boshqachasi bo'lishi ham mumkinmi o'zi?

O'zbekistonda inson huquqlarini birinchilikka qo'yishdan maqsad nima? Tarixiy taraqqiyot davomida davlat nima uchun tuzilgan o'zi? 

Ikkinchi savolga javob berishdan boshlaymiz. Insonlar guruh bo'lib yashasharkan, ularning bilimlari oshib bordi, to'dalar o'rtasidagi munosabatlar kuchaydi va kengaydi. Ayni paytda, boshboshdoqlikka, qonunsizlikka qarshi kurashishning eng yaxshi yo'li yo'lboshchi atrofida birlashish edi. Maqsad esa inson manfaatini asosan insonlardan himoya qilish edi.

Yurtimizda inson huquqlariga odamlar ixtiyoriy rioya qilsalar nima bo'ladi? Majburiy mehnat yo'qoladi, inson qalbi nisbatan butun bo'ladi, kishilar ongi va dilida ishonch mustahkam bo'ladi, odamlar o'z hayotini o'zi qurishiga imkon yaratiladi. 

Ko'ngli butun kishilar yangi g'oyalar yaratadi, boshqacha aytganda, ham o'zining hayotiga, ham jamiyat hayotiga innovatsiya olib kiradi. Inson huquqlari kuchayishi barobarida qonunga amal qilish ham to'g'ri proporsional ravishda o'sib boradi. Eng kam ehtimollik darajasida mamlakatimiz boyib qolmas, biroq jamiyatimizda nisbatan xotirjamlik va baxt hukm suradi.

Inson huquqlarini davlatda birinchilikka qo'yilishi yuqoridan boshlanadi, aynan oliy hokimiyatning (o'zi chiqargan) adolatli qonunlarga bo'ysunishidan boshlanishi kerak. Ammo reallikdan uzoqlashish yaxshimas. Insonning o'zi ham o'z huquqini bilmog'i, u uchun kurashmog'i kerak. Jadidona aytganda "haq olinur, berilmas". 

Qaysi mamlakatda qonunda yozilgani hayotda bo'y ko'rsatmas ekan, u yerda inson huquqlaridan so'z ochish bekor. Qaysi mamlakatda davlatning oliy mansabdori o'ziga tegishli vakolatdan chetga chiqar ekan, uning aytganiga ishonish aqlsizlik. Qaysi mamlakatda qonunlar va qonun hujjatlari aql bovar qilmas darajada ko'p bo'lar ekan, u yerda qonun ustuvorligi to'g'risida gapirish nodonlik. Qaysi davlat qonunlarida "shart" emas, "mumkin" so'zi ko'p ishlatilar ekan, u yerda qonunlar ijrosi haqida nutq o'qish nojoizdir.

Hozirda og'izdan tushmay kelayotgan iqtisodiy islohotlar, xorijiy investitsiyalar, faol tadbirkorlik kabi da'vatlarning kelajagi faqat inson huquqlarining amalda ro'yobga chiqishiga bog'liqdir. Yo'qsa, biz hali ancha payt tarix yo'laklarida sarson kezamiz.

Plastik kartalardan pul o‘marib kelgan sirdaryolik xaker qo‘lga olindi

Xabar.uz saytida bu xabarni o'qib, yurtimizda iste'dodli ammo yo'lini topmaganlar ko'pligini, ularni to'g'ri yo'lga solish lozimlligini yana bir bor o'yladim.

O‘zbekistonda ijtimoiy tarmoqlar va mobil dasturlar orqali o‘zgalarning plastik kartalaridagi mablag‘larni o‘zlashtirib olgan kiberfiribgarlar qo‘lga olindi. Bu haqda Yagona umumrespublika protsessing markaziga tayanib, «Spot» xabar berdi.

«Yaqinda ijtimoiy tarmoqlar va messenjerlar orqali plastik kartalardan pul o‘g‘irlanayotgani haqida xabar berilgandi. Ko‘plab jabrlanuvchilarning murojaatidan so‘ng kiberjinoyatchilikni aniqlash borasida tergov boshlandi va ko‘p o‘tmay firibgarlar qo‘lga olindi», — deyiladi xabarda.

Sirdaryo viloyatida yashovchi O‘zbekiston fuqarosi virus dasturni yaratib, uni «Google Play»ga joylashtirgan.

Mazkur dasturni ko‘chirib olgan foydalanuvchilar dasturni ochganida ulardan 10 ming so‘m talab qilingan, aks holda telefonini bloklab qo‘yish orqali tahdid qilingan. Pul to‘langach, foydalanuvchiga shubhali raqamdan xabar kelgan.

«Bu firibgar uchun jabrlanuvchining telefoni va «Telegram» akkauntiga kira olishi uchun yetarli bo‘lgan. U click-bot orqali pullarni yechib olgan. Kiberjinoyatchini va uning hamtovoqlarini aniqlab, qo‘lga olishga erishildi», — deya ta’kidlanadi xabarda.

Kompaniya fuqarolarning shaxsiy plastik kartalarini ishlatishda tegishli xavfsizlik choralarini ko‘rish lozimligini eslatadi: kartani xavfsiz joyda saqlash, PIN-kodni uchinchi shaxsga oshkor qilmaslik, plastik karta tasviri tushirilgan suratlarni ijtimoiy tarmoqqa joylashtirmaslik so‘raladi.

Замондошларимга маддоҳликдан воз кечганим ҳақида (Анвар Шукуровнинг шу номдаги мақолалари туркумидан)

Ўтган замонлардаям, ҳозирдаям жамиятнинг фаол кишиларидан сўрасангиз, «энг қийин пайт биз яшаган давр», дейиши тайин. Ана ўша фаоллар ўзларига ўзлари ташвиш орттирадигандек гўё. Аслида ундоқ эмас, ҳар бир киши Аллоҳ назоратида эканлигининг исботи бу.
Интернет энг тезкор ва зўр газетага айланиб бўлди. Айниқса, Фейсбук тармоғида турли-туман янгиликлар кўп.
Ажойиб шоир Носиржон Тошматов ўзининг «Бир қадам» деган шеърини эъло қилганди. Бу шеърда шундай нозик сатрлар бор:

Бир қадам ташласам, тамом-вассалом!Бир қадам ташласам, сенга етаман.Бир қадам ташласам, ғуссалар тамом!…Бир қадам ташласам, узилади дорБир қадам ташласам, кул бўлар кунда...Бир қадам - тақдирни ҳал қилар қадам,Бир қадам – борни йўқ, йўқни бор қилар.Бир қадам  - ё жаннат, ё жаҳаннам...Ҳар қандай масофа кўнгулга хатар.Лекин, шу бир қадам - оғир муаммо,Иқрорман, мен уни хатлаёлмайман,Хатласам, сен бахтли бўласан, аммо,Бир бахтли аёлни алдаёлмайман.

Шеър бир ўқишдаёқ менга ёқди ва мен шеър тагига шарҳ битиб қўйдим, «шоир ака, бемалол бирқадам ташлайверинг, яна бир қадам етмай қолаверади»-деб. Шоир мени дарҳол тушунди. Аммо, бошқалар сўроқ жавобини қўйишди.

Қайсидир, чет эллик ёзувчининг бир яхши фикри бор: «қўрққан нарсанг ҳақида ёз» дегандек.
Гап нима ҳақда кетаётганлигини ҳозирги ўқувчига жўнроқ тушунтириш учун Россия сиёсий арбоби В.Путин айтган бир латифани айтиб қўя қолай.

«Иккита курсдош анча йиллардан кейин учрашиб қолишибди. Ишлар қалай?-сўрабди бири иккинчисидан. – Ўзига яраша оқ-қора ранглар орасида юрибман. – Ҳозир қайси рангдасан? – Ҳозир қора рангдаман. Орадан бир йил ўтибди. - Ишлар қалай? – сўрабди яна биринчиси иккинчисидан. – Ўзига яраша оқ-қора ранглар орасида юрибман. – Ҳозир қайси рангдасан? – Ҳозир қора рангдаман. – Ҳой бу ёққа қара, ўтган йили ҳам қора рангда эдинг? – Йўқ, ўтган йили оқ рангда бўлган эканман».

Инсон ўзича хоҳлаган ишимни қилавераман деб ўйлайди. Аммо, у қаттиқ назорат остида. Қуръондаги Вал-Аср сураси айнан шу ҳолатни акс эттиради. Қилган бирон бир қилмиши учун тезда жазо оладиган инсонлар Аллоҳнинг суйган бандалари эканликларини билдириб қўймоқчи эдим. Яъни, Аллоҳ уларнинг тўғри йўлдан чиқиб кетишини истамагани учун, дарҳол танбеҳ бериб қўяди. Инсон буни тушунса, англаса жуда соз. Бироқ, тушунмаса охиратда пушаймон бўлади.
Мен сизга инсонлар назорат остида деяпман. Олимларимизнинг айтишича Ер шари ҳам нафас оларкан. Ер юзидаги мавжудот-у, махлуқот барчаси назорат остида. 
Телевидение орқали ҳайвонот олами яшаш тарзи ҳақида Европа ва АҚШлик олимлар ишлаган кўрсатувларни таҳлил қилсангиз, Аллоҳ қандай қилиб ҳайвонларга ризқ етказиб беришини кўриб ҳайратланасиз.
Америка қирғоқларидан чиққан китлар тўдаси Австралия қирғоқларига 4000 километр йўл босиб сузиб келишади. Улар келган пайтида қайсидир балиқлар шу ерда жуда катта ҳажмда тўпланадилар. Китлар тонна-тонна балиқларни паққос туширишади-да, яна орқага қайтишади. Ёки Африкада қурғоқчилик юз беради. Тимсоҳлар лойқада қолиб кетадилар. Бирданига ёмғир ёғиб дарёлар тошади, атроф-чет кўкаламлашади. Тимсоҳлар дарёнинг саёз жойида кутиб туришади. Айни шу пайтда Африканинг буғуси ўз галаси билан ана шу саёз жойдан гала-гала бўлиб ўта бошлайди. Тимсоҳлар уларни овлайди. Ёки шимолдаги лосос балиқларига эътибор беринг. Улар тухум қўйиш учун дарёдан чиқиб шаршара орқали орқага, тепаликка ўзларини ота бошлайдилар. Айиқлар шаршара қирғоғида туриб оғзини очиб турадилар холос. Ўн саккиз минг оламни, Ер ва ундаги мавжудот-у, махлуқотни яратган Зот уни ўз ҳолига ташлаб қўймаганига амин бўласиз. 
Давлатларда Аллоҳни ғазаблантирувчи нимадир содир бўлса, ўша ерда офатлар бошланади. Офат ҳам айнан уларнинг жон томиридан ушлайдиган қилиб юборилишини кўриб дарс оласиз. 2008 йилги Пекин Олимпиадаси бошланадиган куни АҚШ ва унинг Европадаги ҳамкорлари Жанубий Осетияга нисбатан фитна уюштирдилар. Кўп ўтмай АҚШ ва Европалик шерикларнинг банк тизимида таназзул бошланди. Жабрдийда Россияда бу мушкулот кузатилмай турувди. Йўлчиев битта хато қилди-ю, молиявий инқироз унинг давлатига ҳам кириб келди. У «биз доим мусулмонларни ҳимоя қилиб келганмиз»-деб гапирди. Яқин Шарқдаги бузғунчилар Ғазо секторида хунрезлик бошлаб юбордилар, Йўлчиев бу ишга аралашмай, Украина билан газ можаросини ҳал этишга киришиб кетди. Ўз сўзида турмагани учун бу давлатга ҳам синов кириб келди.
Эсланг, ўзимизда 1999 йил февралда нима воқеалар бўлганини? Биз Ҳукуматнинг расмий баёнотига тўлиқ ишонганмиз. Аммо, атроф-четимиздаги воқеалар аста-секинлик билан шубҳа ва гумонларни қўзғаб юбора бошлади.
Намоз ўқиган одам қамала бошлади. Мачитлар кимсасиз бўлиб қолди. Уч йил муттасил қурғоқчилик бўлди. Мен ўшанда араб давлатлари биздан юз ўгириб кетса керак, деб ўйлагандим. Аммо, Аллоҳ Ўзбекистонни яхши кўраркан. Араб Шайхлари айнан Ўзбекистонга ов қилиш учун ўша йиллари келадиган бўлишса-я!
Бу томондан қурғоқчилик. Чироқчи тумани ҳудуди Андижон вилояти ҳудуди билан тенг ёки каттаям. Қашқадарё халқининг чорва базасиям шу ер десам, адашмасам керак. Мен ўшанда қалбан Аллоҳга юзланиб, куч ишлатар тизимларнинг айби учун қурғоқчилик бўляпти, хўш халқнинг чорваси ҳам қирилиб кетадими?-дегандек муножот қилдим.
Ўша йиллари Облпотребсоюз деган савдогарлар корчалонлари йиғилган идора вакиллари Чироқчи туманидаги ўн минг гектар лалми ерга ғалла экди. Уларнинг ҳисобича вадаванг даромад олади. Аммо, ундай бўлмади. Буғдой ўса бориб биринчи, иккинчи, учунчи қаторгача мева қилди-ю, тўхтади-қолди. Буни ўриб олай десангиз комбайннинг солярка пулига яраша ҳам пул чиқмайди. Ғалла шу туришда далада қолиб кетди. Бу халқнинг чорваси учун тайёр емиш эди. Қуръондаги воқеа сурасида экинларни Аллоҳ ҳосилга киритиши Қонунияти айтилган.
(Давоми бор)